ĐỀ NGỮ TRONG CÚ ĐƠN TIẾNG VIỆT: MÔ TẢ THEO QUAN ĐIỂM CHỨC NĂNG HỆ THỐNG
Nội dung chính của bài viết
Tóm tắt
This article is a functional description of an aspect of textual grammar of Vietnamese. The theoretical framework adopted for the description is Systemic Functional Grammar (SFG) as developed by Halliday and other systemicists. The focus is on the description of Theme in the clause simplex. Two main questions which form the basis of this article are: (1) “what is Theme in the Vietnamese clause simplex and how is it recognised?”; and (2) “what are the delicate options available in the environment of THEME and how are they distinguished?” The study shows that Theme in Vietnamese is a system of the clause as a message; it can be defined as “the point of departure of the message” (Halliday (1967b, p. 212; 1970, p. 161; 1985b, p. 38), and can be recognized by first position in the clause; and the environment of THEME opens for a number of delicate options, and these options can be distinguished along the three metafuncions of language: the experiential, the interpersonal, and the textual. The study contributes to the application of SFG theory to the description of textual grammar of the Vietnamese clause, opening up potentials for a new approach to the description of a comprehensive SFG of Vietnamese for language teaching, learning, and research.
Chi tiết bài viết
Từ khóa
Đề ngữ, Thuyết ngữ, cú đơn, Ngữ pháp chức năng hệ thống, tiếng Việt
Tài liệu tham khảo
Bell, R. T. (1991). Translation and translating: Theory and practice. Longman.
Cao, X. H. (1991/2004). Tiếng Việt: Sơ thảo ngữ pháp chức năng. Nhà xuất bản Giáo dục.
Chafe, W. (1976). Givenness, contrastiveness, definiteness, subject, topics, and point of view. In C. N. Li (Ed.), Subject and topic (pp. 25-55). Academic Press.
Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. Mouton.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax.
The MIT Press.
Daneš, F. (1964). A three-level approach to syntax. In J. Vachek (Ed.), Travaux linguistiques de Prague 1 (pp. 225-40). Académie Tchécoslovaque des Sciences.
Daneš, F. (1974). Functional sentence perspective and the organization of the text. In F. Daneš (Ed.), Papers on functional sentence perspective (pp. 106-28). Mouton.
Davies, M. (2004). Two truths… of the imperial theme. In D. Banks (Ed.), Text and texture: Systemic functional viewpoints on the nature and structure of text (pp. 51-107). L’ Harmmattan.
De Saussure, F. (1983). Course in general linguistics (R. Harris, Trans.). Duckworth.
Dik, S. C. (1978). Functional grammar. North-Holland.
Diệp, Q. B. (2005). Ngữ pháp tiếng Việt (A Vietnamese Grammar). Nhà xuất bản Giáo dục.
Diệp, Q. B. (2013). Ngữ pháp Việt Nam (A Grammar of Vietnamese). Nhà xuất bản Giáo dục.
Đinh, V. Đ. (1993). Một vài cảm nghĩ về ngữ pháp chức năng và cách nhìn về ngữ pháp tiếng Việt (Some thoughts on functional grammar and ways to look at Vietnamese grammar). Ngôn ngữ, (3), 40-43.
Đỗ, H. C. (1992). Ngữ pháp chức năng dưới ánh sáng của dụng học (Functional grammar in the light of pragmatics). Ngôn ngữ, (4), 6-13.
Đỗ, T. M. (2007). Thematic structure in English and Vietnamese: A comparative study from the systemic functional perspective [Doctoral Dissertation, VNU University of Languages and International Studies]. http://luanan.nlv.gov.vn/luanan?a=d&d=TTbGLiawbmXm2007.1.1&e=-------vi-20--1--img-txIN-------
Eggins, S. (1994). An introduction to systemic functional linguistics. Frances Pinter.
Firbas, J. (1965). A note on transition proper in functional sentence analysis. Philologica Pragensia, 8, 170-76.
Firbas, J. (1982). Has every sentence a theme and a rheme? In J. A. Anderson (Ed.), Current issues in linguistic theory: Language form and linguistic variation, Papers dedicated to Angus McIntosh (Vol. 15, pp. 97 -115). John Benjamins.
Firbas, J. (1987). On the delimitation of the theme in functional sentence perspective. In R. Dirven & V. Fried (Eds.), Linguistics and literary studies in Eastern Europe: Functionalism in linguistics (Vol. 20, pp. 137-56). John Benjamins.
Firbas, J. (1992). Functional sentence perspective in written and spoken communication. Cambridge University Press.
Fries, P. H. (1981). On the status of theme in English: Arguments from discourse. Forum Linguisitcum, 6(1), 1-38.
Fries, P. H. (1995a). Theme, method of development, and texts. In R. Hasan & P. Fries (Eds.), On subject and theme: A discourse functional perspective (pp. 317-59). John Benjamins.
Fries, P. H. (1995b). Patterns of information in initial position in English. In P. H. Fries & M. Gregory (Eds.), Discourse in society: Systemic functional perspectives. Meaning and choice in language: Studies for Michael Halliday (pp. 47-66). Ablex Publishing Corporation.
Fries, P. H. (1997). Theme and new in written English. In T. Miller (Ed.), Functional approaches to written texts (pp. 230-43). English Language Programs, United States Information Agency.
Gak, V. G. (1981). Teoreticheskaja Grammatika Francuzskogo Jazyka: Sintaksis (A theoretical grammar of French: Syntax). Vysshaja Shkola.
Halliday, M. A. K. (1967a). Notes on transitivity and theme in English 1. Journal of Linguistics, 3(1), 37-81.
Halliday, M. A. K. (1967b). Notes on transitivity and theme in English 2. Journal of Linguistics, 3(2), 199-244.
Halliday, M. A. K. (1968). Notes on transitivity and theme in English 3. Journal of Linguistics, 4(2), 179-215.
Halliday, M. A. K. (1970). Language structure and language function. In J. Lyons (Ed.), New horizons in linguistics (pp. 140-164). Penguin.
Halliday, M. A. K. (1973). Explorations in the functions of language (Explorations in language study). Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (1977). Ideas about language. In Applied Linguistics Association of Australia. (Eds.), Aims and perspectives in linguistics: Series occasional paper No I (pp. 32-55).
Halliday, M. A. K. (1985a). Spoken and written English. Deakin University Press.
Halliday, M. A. K. (1985b). An introduction to functional grammar. Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (1992). How do you mean? In M. Davies & L. Ravelli (Eds.), Advances in systemic linguistics: Recent theory and practice (pp. 20-35). Frances Pinter.
Halliday, M. A. K. (1998). An introduction to functional grammar (2nd ed.). Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (2012). Dẫn luận ngữ pháp chức năng (An introduction to functional grammar) (V. V. Hoang, Trans.). Nhà xuất bản Đại Học Quốc gia Hà Nội. https://doi.org/10.25073/2525/vnufs.4229
Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. M. I. M. (2014). Halliday’s introduction to functional grammar (4th ed.). Routledge.
Halliday, M. A. K., McIntosh, A., & Strevens, P. (1964) The linguistic sciences and language teaching. Longmans.
Hasan, R., & Fries, P. (1995). Reflection on subject and theme: An introduction. In R. Hasan & P. Fries (Eds.), On subject and theme: A discourse functional perspective (pp. xiii-xlv). John Benjamins.
Hoàng, P. et al. (2002). Từ điển tiếng Việt (A dictionary of Vietnamese) (In lần thứ 8). Nhà xuất bản Đà Nẵng.
Hoang, V. V. (2012). An experiential grammar of the Vietnamese clause. Nhà xuất bản giáo dục.
Hoang, V. V. (2018). “Bánh trôi nước” and three English versions of translation: A systemic functional comparison. VNU Journal of Foreign Studies, 34(4), 1-35. https://doi.org/10.25073/2525-2445/vnufs.4279
Hoang, V. V. (2020). An interpersonal analysis of a Vietnamese middle school science textbook. In K. Rajandran & S. Abdul Mann (Eds.), Discourses of Southeast Asia. The M. A. K. Halliday library functional linguistics series (pp. 129-44). Springer Nature Singapore Pte Ltd. https://doi.org/10.1007/978-981-13-9883-4_7
Hoàng, V. V. (2007). Về khái niệm Đề ngữ trong ngôn ngữ học chức năng (On the concept of theme in functional linguistics). Ngôn ngữ (Language), (213), 1-10.
Hoàng, V. V. (2008). Về vị trí và tổ chức của Đề ngữ trong cú đơn và cú phức nhìn từ góc độ ngôn bản (On the order and organization of Theme in clause simplex and clause complex seen from the point of view of text). Ngôn ngữ (Language), (227), 19-27.
Hồ, L. (1993). Ngữ pháp chức năng: Cống hiến và khiếm khuyết (Functional grammar: Contributions and defects). Ngôn ngữ, (1), 47-59.
Kress, G. (Ed.) (1981). Halliday: System and function in language. Oxford University Press.
Li, C., & Thompson, S. A. (1976). Subject and topic: A new typology of language. In C. Li (Ed.), Subject and topic (pp. 457-89). Academic Press.
Lock. G. (1996). Functional English grammar: An introduction for second language teachers (J. C. Richards, Ed.). Cambridge University Press.
Lưu, V. L. (1993). Lý luận dịch thuật trước hiện tượng di chuyển đảo thành tố cú pháp (Translation theory for the phenomenon of syntactic inversion of elements). Trong Hội ngôn ngữ học. (Biên tập), Những vấn đề ngôn ngữ và dịch thuật (Linguistic and translation problems) (tr. 24-25). Trường Đại học Sư phạm ngoại ngữ Hà Nội.
Lý, T. T. (2002). Mấy vấn đề Việt ngữ và ngôn ngữ học đại cương (Some problems of Vietnamese language and general linguistics). Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
Martin, J. R. (1992). English text: System and structure. John Benjamins.
Mathesius, V. (1939). O Takzvnaném Aktualním členĕní Věty (On the so-called functional sentence perspective). Slovo a Slovesnost, 5, 171-4.
Matthiessen, C. M. I. M. (1992). Interpreting the textual metafunction. In M. Davies & L. Ravelli (Eds.), Advances in systemic linguistic: Recent theory & practice (pp. 37-81). Frances Pinter.
Matthiessen, C. M. I. M. (1995). Lexico-grammatical cartography: English systems. International Language Sciences Publishers.
Matthiessen, C. M. I. M., Teruya, K., & Lam, M. (2010). Key terms in systemic functional
linguistics. Continuum.
Morris, C. W. (1938). International encyclopedia of unified science: Vol. 1, No. 2. Foundations of the theory of signs. The University of Chicago Press.
Nguyễn, T. H. (1994). Đối chiếu phần đề câu tiếng Anh với phần đề của câu tiếng Việt (A contrastive analysis of theme in the English and Vietnamese sentence) [Luận án Phó tiến sĩ, Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn].
Nguyễn, T. H. V. (2015). Cấu tạo và chức năng thông báo của Đề trong câu đơn tiếng Việt [Luận án Tiến sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội].
Richards, J. C., Platt, J., & Platt, H. (1999). Longman dictionary of language teaching & applied linguistics. Longman.
Robins, R. H. (1997). A short history of linguistics (4th ed.). Longman.
Robins, R. H. (2012). Lược sử ngôn ngữ học (A short history of linguistics) (V. V. Hoang, Trans). Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.
Saussure, F. (1983). Course in general linguistics. (R. Harris, Trans). Duckworth.
Shore, S. (1992). Aspects of systemic functional grammar of Finnish [Doctoral Thesis, Macquarie University].
Svoboda, A. (1974). On two communicative dynamisms. In F. Daneš (Ed.), Papers on functional sentence perspective (pp. 38-42). Mouton.
Thai, M. D. (1998). A systemic-functional interpretation of Vietnamese grammar [Doctoral Thesis, Macquarie University].
Thai, M. D. (2004). Metafunctional profile of the grammar of Vietnamese. In A. Caffarel, J. R. Martin & C. M. I. M. Matthiessen (Eds.), Language typology: A functional perspective (pp. 397-431). John Benjamins.
Thompson, G. (2014). Introducing functional grammar (3rd ed.). Routledge.
Thompson, L. C. (1985). A Vietnamese reference grammar. Mon-Khmer Studies Journal, 13-14, 1-367.
Van Dijk, T. (1972). Some aspects of text grammars. Mouton.
Weil, H. (1884). De l’ordre des mots dans les langues ancienness comparées aux langues modernes. Joubert.
Cao, X. H. (1991/2004). Tiếng Việt: Sơ thảo ngữ pháp chức năng. Nhà xuất bản Giáo dục.
Chafe, W. (1976). Givenness, contrastiveness, definiteness, subject, topics, and point of view. In C. N. Li (Ed.), Subject and topic (pp. 25-55). Academic Press.
Chomsky, N. (1957). Syntactic structures. Mouton.
Chomsky, N. (1965). Aspects of the theory of syntax.
The MIT Press.
Daneš, F. (1964). A three-level approach to syntax. In J. Vachek (Ed.), Travaux linguistiques de Prague 1 (pp. 225-40). Académie Tchécoslovaque des Sciences.
Daneš, F. (1974). Functional sentence perspective and the organization of the text. In F. Daneš (Ed.), Papers on functional sentence perspective (pp. 106-28). Mouton.
Davies, M. (2004). Two truths… of the imperial theme. In D. Banks (Ed.), Text and texture: Systemic functional viewpoints on the nature and structure of text (pp. 51-107). L’ Harmmattan.
De Saussure, F. (1983). Course in general linguistics (R. Harris, Trans.). Duckworth.
Dik, S. C. (1978). Functional grammar. North-Holland.
Diệp, Q. B. (2005). Ngữ pháp tiếng Việt (A Vietnamese Grammar). Nhà xuất bản Giáo dục.
Diệp, Q. B. (2013). Ngữ pháp Việt Nam (A Grammar of Vietnamese). Nhà xuất bản Giáo dục.
Đinh, V. Đ. (1993). Một vài cảm nghĩ về ngữ pháp chức năng và cách nhìn về ngữ pháp tiếng Việt (Some thoughts on functional grammar and ways to look at Vietnamese grammar). Ngôn ngữ, (3), 40-43.
Đỗ, H. C. (1992). Ngữ pháp chức năng dưới ánh sáng của dụng học (Functional grammar in the light of pragmatics). Ngôn ngữ, (4), 6-13.
Đỗ, T. M. (2007). Thematic structure in English and Vietnamese: A comparative study from the systemic functional perspective [Doctoral Dissertation, VNU University of Languages and International Studies]. http://luanan.nlv.gov.vn/luanan?a=d&d=TTbGLiawbmXm2007.1.1&e=-------vi-20--1--img-txIN-------
Eggins, S. (1994). An introduction to systemic functional linguistics. Frances Pinter.
Firbas, J. (1965). A note on transition proper in functional sentence analysis. Philologica Pragensia, 8, 170-76.
Firbas, J. (1982). Has every sentence a theme and a rheme? In J. A. Anderson (Ed.), Current issues in linguistic theory: Language form and linguistic variation, Papers dedicated to Angus McIntosh (Vol. 15, pp. 97 -115). John Benjamins.
Firbas, J. (1987). On the delimitation of the theme in functional sentence perspective. In R. Dirven & V. Fried (Eds.), Linguistics and literary studies in Eastern Europe: Functionalism in linguistics (Vol. 20, pp. 137-56). John Benjamins.
Firbas, J. (1992). Functional sentence perspective in written and spoken communication. Cambridge University Press.
Fries, P. H. (1981). On the status of theme in English: Arguments from discourse. Forum Linguisitcum, 6(1), 1-38.
Fries, P. H. (1995a). Theme, method of development, and texts. In R. Hasan & P. Fries (Eds.), On subject and theme: A discourse functional perspective (pp. 317-59). John Benjamins.
Fries, P. H. (1995b). Patterns of information in initial position in English. In P. H. Fries & M. Gregory (Eds.), Discourse in society: Systemic functional perspectives. Meaning and choice in language: Studies for Michael Halliday (pp. 47-66). Ablex Publishing Corporation.
Fries, P. H. (1997). Theme and new in written English. In T. Miller (Ed.), Functional approaches to written texts (pp. 230-43). English Language Programs, United States Information Agency.
Gak, V. G. (1981). Teoreticheskaja Grammatika Francuzskogo Jazyka: Sintaksis (A theoretical grammar of French: Syntax). Vysshaja Shkola.
Halliday, M. A. K. (1967a). Notes on transitivity and theme in English 1. Journal of Linguistics, 3(1), 37-81.
Halliday, M. A. K. (1967b). Notes on transitivity and theme in English 2. Journal of Linguistics, 3(2), 199-244.
Halliday, M. A. K. (1968). Notes on transitivity and theme in English 3. Journal of Linguistics, 4(2), 179-215.
Halliday, M. A. K. (1970). Language structure and language function. In J. Lyons (Ed.), New horizons in linguistics (pp. 140-164). Penguin.
Halliday, M. A. K. (1973). Explorations in the functions of language (Explorations in language study). Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (1977). Ideas about language. In Applied Linguistics Association of Australia. (Eds.), Aims and perspectives in linguistics: Series occasional paper No I (pp. 32-55).
Halliday, M. A. K. (1985a). Spoken and written English. Deakin University Press.
Halliday, M. A. K. (1985b). An introduction to functional grammar. Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (1992). How do you mean? In M. Davies & L. Ravelli (Eds.), Advances in systemic linguistics: Recent theory and practice (pp. 20-35). Frances Pinter.
Halliday, M. A. K. (1998). An introduction to functional grammar (2nd ed.). Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (2012). Dẫn luận ngữ pháp chức năng (An introduction to functional grammar) (V. V. Hoang, Trans.). Nhà xuất bản Đại Học Quốc gia Hà Nội. https://doi.org/10.25073/2525/vnufs.4229
Halliday, M. A. K., & Matthiessen, C. M. I. M. (2014). Halliday’s introduction to functional grammar (4th ed.). Routledge.
Halliday, M. A. K., McIntosh, A., & Strevens, P. (1964) The linguistic sciences and language teaching. Longmans.
Hasan, R., & Fries, P. (1995). Reflection on subject and theme: An introduction. In R. Hasan & P. Fries (Eds.), On subject and theme: A discourse functional perspective (pp. xiii-xlv). John Benjamins.
Hoàng, P. et al. (2002). Từ điển tiếng Việt (A dictionary of Vietnamese) (In lần thứ 8). Nhà xuất bản Đà Nẵng.
Hoang, V. V. (2012). An experiential grammar of the Vietnamese clause. Nhà xuất bản giáo dục.
Hoang, V. V. (2018). “Bánh trôi nước” and three English versions of translation: A systemic functional comparison. VNU Journal of Foreign Studies, 34(4), 1-35. https://doi.org/10.25073/2525-2445/vnufs.4279
Hoang, V. V. (2020). An interpersonal analysis of a Vietnamese middle school science textbook. In K. Rajandran & S. Abdul Mann (Eds.), Discourses of Southeast Asia. The M. A. K. Halliday library functional linguistics series (pp. 129-44). Springer Nature Singapore Pte Ltd. https://doi.org/10.1007/978-981-13-9883-4_7
Hoàng, V. V. (2007). Về khái niệm Đề ngữ trong ngôn ngữ học chức năng (On the concept of theme in functional linguistics). Ngôn ngữ (Language), (213), 1-10.
Hoàng, V. V. (2008). Về vị trí và tổ chức của Đề ngữ trong cú đơn và cú phức nhìn từ góc độ ngôn bản (On the order and organization of Theme in clause simplex and clause complex seen from the point of view of text). Ngôn ngữ (Language), (227), 19-27.
Hồ, L. (1993). Ngữ pháp chức năng: Cống hiến và khiếm khuyết (Functional grammar: Contributions and defects). Ngôn ngữ, (1), 47-59.
Kress, G. (Ed.) (1981). Halliday: System and function in language. Oxford University Press.
Li, C., & Thompson, S. A. (1976). Subject and topic: A new typology of language. In C. Li (Ed.), Subject and topic (pp. 457-89). Academic Press.
Lock. G. (1996). Functional English grammar: An introduction for second language teachers (J. C. Richards, Ed.). Cambridge University Press.
Lưu, V. L. (1993). Lý luận dịch thuật trước hiện tượng di chuyển đảo thành tố cú pháp (Translation theory for the phenomenon of syntactic inversion of elements). Trong Hội ngôn ngữ học. (Biên tập), Những vấn đề ngôn ngữ và dịch thuật (Linguistic and translation problems) (tr. 24-25). Trường Đại học Sư phạm ngoại ngữ Hà Nội.
Lý, T. T. (2002). Mấy vấn đề Việt ngữ và ngôn ngữ học đại cương (Some problems of Vietnamese language and general linguistics). Nhà xuất bản Khoa học xã hội.
Martin, J. R. (1992). English text: System and structure. John Benjamins.
Mathesius, V. (1939). O Takzvnaném Aktualním členĕní Věty (On the so-called functional sentence perspective). Slovo a Slovesnost, 5, 171-4.
Matthiessen, C. M. I. M. (1992). Interpreting the textual metafunction. In M. Davies & L. Ravelli (Eds.), Advances in systemic linguistic: Recent theory & practice (pp. 37-81). Frances Pinter.
Matthiessen, C. M. I. M. (1995). Lexico-grammatical cartography: English systems. International Language Sciences Publishers.
Matthiessen, C. M. I. M., Teruya, K., & Lam, M. (2010). Key terms in systemic functional
linguistics. Continuum.
Morris, C. W. (1938). International encyclopedia of unified science: Vol. 1, No. 2. Foundations of the theory of signs. The University of Chicago Press.
Nguyễn, T. H. (1994). Đối chiếu phần đề câu tiếng Anh với phần đề của câu tiếng Việt (A contrastive analysis of theme in the English and Vietnamese sentence) [Luận án Phó tiến sĩ, Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn].
Nguyễn, T. H. V. (2015). Cấu tạo và chức năng thông báo của Đề trong câu đơn tiếng Việt [Luận án Tiến sĩ, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội].
Richards, J. C., Platt, J., & Platt, H. (1999). Longman dictionary of language teaching & applied linguistics. Longman.
Robins, R. H. (1997). A short history of linguistics (4th ed.). Longman.
Robins, R. H. (2012). Lược sử ngôn ngữ học (A short history of linguistics) (V. V. Hoang, Trans). Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội.
Saussure, F. (1983). Course in general linguistics. (R. Harris, Trans). Duckworth.
Shore, S. (1992). Aspects of systemic functional grammar of Finnish [Doctoral Thesis, Macquarie University].
Svoboda, A. (1974). On two communicative dynamisms. In F. Daneš (Ed.), Papers on functional sentence perspective (pp. 38-42). Mouton.
Thai, M. D. (1998). A systemic-functional interpretation of Vietnamese grammar [Doctoral Thesis, Macquarie University].
Thai, M. D. (2004). Metafunctional profile of the grammar of Vietnamese. In A. Caffarel, J. R. Martin & C. M. I. M. Matthiessen (Eds.), Language typology: A functional perspective (pp. 397-431). John Benjamins.
Thompson, G. (2014). Introducing functional grammar (3rd ed.). Routledge.
Thompson, L. C. (1985). A Vietnamese reference grammar. Mon-Khmer Studies Journal, 13-14, 1-367.
Van Dijk, T. (1972). Some aspects of text grammars. Mouton.
Weil, H. (1884). De l’ordre des mots dans les langues ancienness comparées aux langues modernes. Joubert.